Leidse ’traumaprof’ Eric Vermetten behandelt oorlogsveteranen met partydrug MDMA [video]

De Leidse ’traumaprof’ Eric Vermetten treedt in de voetsporen van de roemruchte én omstreden psychiater Jan Bastiaans, die decennialang oorlogsslachtoffers in een oude Endegeestvilla in Oegstgeest behandelde met LSD. ,,Bastiaans was zijn tijd ver vooruit’’, zegt Vermetten, die Nederlandse oorlogsveteranen gaat behandelen met de partydrug MDMA.

Met de ’pioniersdrift’ van prof. Bastiaans (1917-1997) wil Vermetten (1961) aan de slag met MDMA-therapie. Acht Nederlandse oorlogsveteranen beginnen in januari in ggz-instelling ARQ/Centrum ’45 in Oegstgeest met een traumabehandeling waarbij MDMA wordt gebruikt.

Vermetten leidt de Nederlandse tak van een internationaal onderzoek naar gebruik van MDMA als geneesmiddel. Hij is kolonel-psychiater bij defensie en bijzonder hoogleraar aan het LUMC, een leerstoel die is ingesteld door defensie en ARQ.

Renaissance

Volgens Vermetten is er in de medische en wetenschappelijke wereld sprake van een ’psychedelische renaissance’. Dat betoogde hij op 12 november tijdens een lezing in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). ,,In mijn opleiding heb ik nooit iets gehoord over het gebruik van MDMA.’’

Jarenlang was het verboden om psychedelica in te zetten als geneesmiddel. Door de Amerikaanse ’war on drugs’ ontstond het beeld dat drugs louter gevaarlijk en ongezond zijn. Begin van deze eeuw kwam er een kentering op gang.

Zo is cannabis in 33 staten van Amerika geaccepteerd als geneesmiddel en zijn er veelbelovende testresultaten met het Zuid-Amerikaanse middel ayahuasca. Medische protocollen voor het gebruik van MDMA zijn er sinds 2001 weer. Er lopen ook onderzoeken naar het gebruik van ketamine bij de behandeling van post-traumatische stressstoornis (PTSS).

Inspiratiebron

Het werk van Bastiaans is een ’grote inspiratiebron’ voor Vermetten, ook al was de Oegstgeestse psychiater in universitaire kringen omstreden. ,,Hij was een interessante man, om vele redenen. Het is jammer dat er niet zo veel wetenschappelijk onderzoek naar zijn methode is gedaan.’’

Bastiaans werd op handen gedragen door zijn patiënten met een concentratiekampsyndroom, maar in de medische wereld was er veel kritiek op zijn werkwijze. Hij was betrokken bij de oprichting van Centrum ’45 in 1973, maar werd daar uiteindelijk buitenspel gezet vanwege een conflict over de behandelwijze van oorlogsslachtoffers.

De World Health Organization (WHO) verbood in 1985 het gebruik van LSD en MDMA als geneesmiddel, maar Bastiaans ging in kleine kring door met psychedelica. Dat gebeurde overigens met toestemming van de Nederlandse autoriteiten.

Wel trok hij zich meer en meer terug in de villa’s van ggz-instelling Endegeest en hield hij na zijn emeritaat ’geheime behandelsessies’ in het Oegstgeestse hotel het Witte Huis. Toen een vrouw overleed, die hij met het gevaarlijke afkickmiddel ibogaïne behandelde, dwong het medisch tuchtcollege hem halverwege de jaren negentig zijn praktijk neer te leggen.

Herbeleving

Net als bij het toedienen van LSD gaat het bij MDMA-therapie om ’herbeleving’ van traumatische gebeurtenissen. Door gebruik van deze middelen kom je makkelijker bij het affect, zo noemt Vermetten dat. Bij je gevoelens, je lang weggestopte gevoelens van ’schuld en schaamte’ over wat je in oorlogsgebieden hebt gedaan of niet kon voorkomen.

De behandeling is bedoeld voor patiënten met een ’hele complexe’ achtergrond, bij wie problemen pas jaren na een of meerdere traumatische gebeurtenissen aan het licht komen. ,,Ik werk met militairen die terug zijn van een uitzending naar bijvoorbeeld Afghanistan. Die oorlog is nog lang niet voorbij, ook niet voor sommige Nederlandse militairen die daar geweest zijn. Bij hen is de oorlog onder hun huid is gekropen, zeg maar.’’

Onderzoek wijst uit dat de meeste oorlogsveteranen zonder grote problemen terugkeren in de Nederlandse maatschappij. Zo’n 85 procent is oké na uitzending, vijf procent herstelt snel van een of meer traumatische gebeurtenissen in oorlogsgebieden.

De resterende tien procent lijkt het aanvankelijk goed te doen, maar krijgt na een jaar of vijf problemen. ,,Ik denk dat die tien procent een andere behandeling nodig heeft dan die vijf procent die meteen klachten heeft. Bij die tien procent zijn de problemen niet stressgerelateerd, maar is sprake van een hyperactieve amygdala.’’ Stress heeft hun hersenstructuur veranderd.

Zo’n drie MDMA-sessies krijgen de acht Nederlandse oorlogsveteranen in Centrum ’45. Per sessie krijgen ze zo’n 75 milligram van de stof toegediend. Een transformative experience noemt Vermetten zo’n trip, die hij uit vrije wil een keer heeft ondergaan. ,,Je kunt discussiëren over de vraag of je als arts zo’n middel moet proberen, maar ik heb het een keer gedaan.’’

De kolonel-psychiater is enthousiast over de resultaten die tot nu zijn geboekt met van MDMA-therapie. Een ruime meerderheid van de behandelde personen heeft baat bij de behandeling. ,,Misschien kun je MDMA ook inzetten bij vormen van autisme, of bij het behandelen van getraumatiseerde vluchtelingen.’’

Voorzichtig

Tegelijkertijd is voorzichtigheid geboden bij het werk om MDMA te ’branden’ als geneesmiddel. De op handen zijnde renaissance zou zo maar kunnen omslaan in miskraam.

Vermetten gaf onlangs een interview aan het Parool en was te zien in het tv-programma ’Pauw’ (zie boven), maar wil de komende maanden geen interviews meer geven. Eerst maar eens aan de slag met de behandelingen, zo luidt de verklaring van ARQ, het Nationaal Psychotrauma Centrum, op een interviewaanvraag van deze krant.

,,MDMA is niet echt een verslavend middel, maar we moeten wel safety studies doen. Het middel kan veel losmaken, ook bij jongeren die het voor hun plezier gebruiken.’’ Als zij ’iets met zich meetorsen’ dan kan dat na het slikken van een pilletje er ineens in volle hevigheid uitkomen. ,,Je kunt er dan van in de war raken. Daar zouden we ook veel meer educatie over moeten geven.’’

Drugscircuit

Het commerciële drugscircuit kan ook roet in het eten gooien om van psychedelica reguliere geneesmiddelen te maken. Patiënten met psychische problemen die hun heil zoeken bij dealers kunnen snel in de problemen raken en dat kan de publieke opinie negatief beïnvloeden. ,,Ik pleit daarom voor gecertificeerde centra, met voldoende expertise in huis. Als we het zo doen kunnen psychedelica een plek krijgen in de medische zorg.’’

Vermetten ziet het wel zitten als Leiden of Oegstgeest het eerste gecertificeerde centrum in Nederland krijgt, een ’academisch psychedelisch centrum’. Dat zou een logische aanvulling zijn op de aanwezigheid van ARQ/Centrum ’45.

Tijdens Vermettens lezing in het LUMC reageren geneeskundestudenten enthousiast op zijn vraag of ze het als aankomende psychiaters zien zitten om psychedelica als geneesmiddelen te gebruiken. Een ruime meerderheid van de twintigers steekt de hand op. Dat gebeurt ook als de traumaprof vraagt of ze zelf wel eens MDMA hebben gebruikt.

Bron: Jelgersmalezing op 12 november in het Leids Universitair Medisch Centrum, door Eric Vermetten.